Onderwijskundig leiderschap voor curriculumontwikkeling

Mieke Koeslag, docent van de Nieuwste Pabo, is promovenda op het gebied van leerprocessen in docententeams voor onderwijsvernieuwing in het hoger onderwijs, waarbij ze een onderwijs- en een organisatiekundig perspectief combineert. Ze onderzoekt hoe teamleergedrag (zoals bestaande kennis delen, bediscussiëren en nieuwe kennis co-construeren) van docenten wordt beïnvloed door verticaal en gedeeld teamleiderschapsgedrag.
Voor het kernteam van het programma Succesvol Studeren verzorgde zij onlangs een workshop over onderwijskundig leiderschap. Alexandra Jacobs, lid van het kernteam maakte onderstaand verslag.

Onderwijskundig leiderschap hoort niet alleen bij directeuren of teamleiders. Een belangrijke rol is weggelegd voor de (voorzitters van de) curriculumcommissie. Daarnaast heeft elke docent in de rol van module-ontwikkelaar of coördinator een behoorlijke dosis onderwijskundig leiderschap nodig. Onderwijskundig leiderschap komt dus in verschillende rollen voor.

Binnen Zuyd zijn tussen de diverse faculteiten verschillende manieren van het inrichten en omgaan met de onderwijskundige verantwoordelijkheden. Bij de ene faculteit is met name de teamleider verantwoordelijk voor het curriculum, bij de andere faculteit vooral de voorzitter van de curriculumcommissie. Hierdoor zijn er verschillende manier om onderwijskundig leiderschap in te vullen.

Onderwijskundig leiderschap kan opgevat worden als alleen het aansturen van het primaire proces. Dit is een smalle opvatting. Het kan ook breed opgevat worden en dan wordt onderwijskundig leiderschap opgevat als integraal, overkoepelend en verbindend leiding geven.
Door de jaren heen is de visie op onderwijskundig leiderschap ontwikkeld.

• In de jaren 80 werd het accent gelegd op directief leiderschap
• In de jaren 90 lag de focus op transformationeel leiderschap
• In het jaren ’00 werd er gesproken van gedeeld leiderschap

En inmiddels wordt er gesproken van een integratie van bovenstaande. Als je hierover meer wil lezen, zie het artikel Op weg naar Nieuw Onderwijskundig Leiderschap dat Eric Verbiest in 2010 schreef.

Onderwijskundig leiderschap is een middel om naar verbetering van het studiesucces van studenten te streven. Voor het programma Succesvol studeren beschouwen we onderwijskundig leiderschap als het leiding geven aan:

• Curriculumontwikkeling
• Het leren van professionals door
  • Aanmoedigen
  • Processen structureren
  • Gedeeld leiderschap

In sleutel 5 van de sleutels voor studeerbaarheid staat dat onderwijs en curriculumontwerp altijd een teamprestatie is.

Er is veel onderzoek gedaan naar wat dan een effectief proces is, dit gaat over teamleren. Mieke bespreekt een model over wat dan een effectief samenwerkingsproces is. Het model is door DeCuyper, Dochy en Van den Bossche ontwikkeld. Aan de basis is het van belang dat kennis gedeeld wordt. Dit is niet vanzelfsprekend. Kennis delen kan mensen onzeker maken over hun eigen kennis. Het gezamenlijk construeren van nieuwe kennis is een tweede element dat belangrijk is in de basis. Het derde element dat van belang is, is het bediscussiëren van kennis op de inhoud. Dit wordt een constructief conflict genoemd. Ook worden er factoren benoemd die faciliterend werken. Het gaat dan over reflectiviteit van het team, door taken gezamenlijk uit te voeren en open te staan voor informatie van buiten het team (extern brongebruik). Het model

Alleen het bieden van een veilige omgeving volstaat niet, leiderschap is cruciaal voor teamleren, zo vertelt Mieke naar aanleiding van een onderzoek *) dat zij heeft uitgevoerd in het kader van haar promotietraject.

Het is de moeite waard om te kijken naar hoe onderwijskundig leiderschap er binnen de faculteiten eruit ingevuld wordt en of het ertoe leidt dat het team het gespreide leiderschap kan vervullen.

*) Koeslag-Kreunen, M. G., Van der Klink, M. R., Van den Bossche, P., & Gijselaers, W. H. (2017). Leadership for team learning: the case of university teacher teams. Higher Education, 1-17. https://doi.org/10.1007/s10734-017-0126-0